Türkiye, coğrafi konumu, iklim şartları ve bitki örtüsü gibi etkenler sebebiyle diğer bölgelere nazaran bitki çeşitliliği fazla olan bir ülkedir. 10000 civarında bitki türü vardır ülkemizde. Bu rakam İstanbul özelinde ise 2500 civarlarındadır. Fransa’da 4354, İtalya’da 3877, İngiltere’de 1850, Hollanda’da 1600’dür. Biz biraz daha özele inerek İstanbul’un ağaçlarını mercek altına almaya çalıştık.
“Kadim tarihimizde bazı ağaçlara kutsiyet atfedilmiştir. Kayın ve ardıç gibi…”[1] Osmanlı devrinde ise uzun yaşaması, görkemli duruşuyla çınar ağaçları şehrin adeta biteviye atmaya devam eden kalbi gibidir. Tarihin canlı şahididir onlar. Bu sebeple Osmanlı çınarları yalnızca bir ağaç niteliği taşımaz. Devamlılık, sahiplik ve hükümranlık belirtir. Fethedilen yerlere cami, çeşme gibi yapıların yanında geçmiş ve gelecek arasında bir köprü olduğu düşünülerek dikilen çınar ağacı da kalıcılığın, hükümranlığın bir ifadesi olmuştur. Çınar ağacı bir takım temenniler için de dikilirdi. Doğumun temsilcisi olarak bilinirdi. Hatta bazı aileler yeni doğan çocuklarının uzun ömürlü olmalarını dilediklerinden çınar ağacı dikerlermiş. Tarihte Osmanlı Devletinin kurucusu Osman Gazi’nin de rüyasına konu olmuştur çınar ağacı. Gördüğü rüya ile Osman Gazi ve neslinin tarihe damga vurduğu bilinmektedir.
1656’daki “Çınar Vak’ası-Vak’a-i Vakvakiyye”nın geçtiği, Sultanahmed’teki ünlü çınar ağacı. Belediyece kolları budanmadan önce.15 Mart 2005.
Çınar ağacı ömrünün uzun oluşu, görkemli duruşu, dallarının ve yapraklarının dua edercesine göğe uzanan eller şeklindeki görüntüsüyle edebiyatımızda da yerini almıştır.
Edebiyat dünyamızın büyük şairlerinden Tevfik Fikret, çınar ağacını bir şiirinde şu şekilde kullanmıştır:
Bir çınar gördük; enli, boylu, vakur
Bir ağaç hiç eğilmemiş mağrur
Koca bir gövde, belki altı asır
Belki ondan da fazla dalgın, ağır..
Uyuyan çınar, Bilezikçi Çiftliği, Eyüp, Alemdar, Sultanahmet, Topkapı, Atik Valide, Çengelköy, Göksu-Dört Kardeşler, Kıbrıslı Yalısı, Beykoz, Bebek, Rumeli ve Anadolu Kavakları, Şaşkınbakkal, Mihrimah Cami çınarları görülmeye değer.
Tarihi Çınaraltı Çay Bahçesi’nin içerisinde yer alan çınar
Osmanlı’nın ve İstanbul’un ikinci ağacı, mezarlık ağacı olarak da bilinen hem ölümün hem de vahdetin sembolü, sadece bu dünyanın değil ve belki öbür dünyanın da ağacı sayılabilecek servidir. Servi ağacı nemli topraklarda yetişir. Ömrü ortalama 2000 yıldır. Medeniyet tarihimizde mezarların şehrin içinde olması yaşamla ölümü iç içi teneffüs etmenin yanı sıra mezarlıkların servilerle kaplı bulunması şehirde yer yer servi kümelerinin oluşmasına neden olmuştur. I.Mahmut’un ve IV.Murat’ın hizmetleri arasında, Çengelköy-Kandilli civarında servi ağacı dikimi de yer alır. Anadolu Kavağı, Kanlıca, Fethi Paşa Korusu, Büyük ve Küçük Çamlıca’daki serviler görülmeye değer.
Beykoz Anadolu Kavağı
“Sarayın İstanbul’u ağaçlandırma çalışmalarında erguvanın da unutulmadığını söylemek mümkün. Erguvan İstanbul’un her tarafında yetişebilir ama esas vatanı Boğaziçi’dir. Fethi Paşa, Küçük Çamlıca, Papaz Korularında, Mihrabad’da erguvan bulunur. Rumeli yakasında Sarayburnu’ndan başlar, Cemaleddin Efendi Korusu’nda, Yıldız Parkı’nda, Yahya Efendi Dergahı’nda, Emirgan Parkı’nda, Rumeli Hisarı’nda ve yine tek tük bütün Boğaz’da Büyükdere’ye kadar uzanır.”[2]
‘İstanbul’a yabancı diyarlardan gelip hayatımızın bir parçası olan mimoza, isim itibarıyla yanlış tanınır. Aslında gümüş yapraklı gerçek akasya yahut acacia dealbata’dır. İstanbul’un özelikle Anadolu yakasının ve Adalar’ın bahar müjdecisidir.
Kestane, hem çınar gibi meydanların ağacıdır – Büyükdere, Fıstık Suyu, Beyazıt Camii yanı ve Ayasofya’dakiler – hem de korular içinde bulunur.
Çitlembik ise Kaptan-ı Derya İbrahim paşa Camii, İmrahor Mescidi, Topkapı Takkeci İbrahim Ağa Camii, Ramazan Efendi ile Fatih Külliyelerinde görüldüğü üzere, servi gibi kutsal mekanlara, cami avlularına dikilmiştir.
“Manolya başka bir iklimden gelmiş olmasına rağmen, özellikle Boğaziçi yalı bahçelerini kendisine yurt edinmiştir…
…Sedir de dışarıdan gelip İstanbul’u bırakamayan türlerdendir. Görüntüsündeki çekicilik hem ihtişama, hem estetiğe dönüşür. Sedirin Yakacık ve Emirgan’daki misalleri ihtişam ve estetik duygusunun doruk noktalarıdır.”[3]
Yahya Can
Kaynakça:
İstanbul’da Yaşama Sanatı – Haluk Dursun
http://howtoistanbul.com/tr/the-flora-of-istanbul/2764
https://www.haberler.com/cinar-agaci-ozellikleri-neler-cinar-yapragi-12717780-haberi/
https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/ali-canip-olgunlu/edebiyatin-cinarlarindan-cinar-agaci-2697910
Edebiyatta Çınar Ağacı
Dipnotlar:
[1] İstanbul’da Yaşama Sanatı sf:193
[2] İstanbul’da Yaşama Sanatı sf:193
[3] İstanbul’da Yaşama Sanatı sf:195-196