Tarih boyunca bütün medeniyetlerde insanın ruh sağlığı din ve maneviyatın ayrılmaz bir parçası olarak görülmüştür. Fakat 20. yüzyıla gelindiğinde modern psikoloji bu iki kavramdan uzak ayrı bir bilim olarak gelişmiştir. Din ile psikolojinin arasının açık olduğu bu dönem aslında Psikanaliz ve Davranışçı yaklaşımın yoğun etkisinin bir sonucudur. İnsan davranışlarının temelini cinsellik ve saldırganlığa indirgeyen, dinin nevroz olduğunu savunan Freud’un yanı sıra Davranışçılar bilinç hallerinin değil gözlenebilen ve dolayısıyla ölçülebilen davranışları incelemeyi psikolojinin cari olabileceği tek bilimsel yöntem olarak savunmuştur. Dolayısıyla bu çalışmalar psikolojinin sınırlarını daraltırken din ile psikolojinin arasını açmış hatta bu açıklığı daha derin bir zemine oturtan da yine bu ekoller olmuştur. Tam böyle bir
dönemde insanın güçlü ve kapasiteli bir varlık olduğu ve kendini gerçekleştirme potansiyelinin bulunduğunu savunan Abraham Maslow’un düşüncesi psikolojinin mevcut sınırlarını aşan bir araştırma akımına esin kaynağı olmuştur. Bu noktada transpersonel psikoloji Klasik Psikanaliz, Davranışçılık ve Hümanizmden sonra dördüncü güç olarak tanımlanmıştır.
Şahsiyetüstü kelimesinden ilham aldığı söylenen bu ekol dilimize “benötesi/egoötesi” olarak tercüme
edilmiştir. Transpersonel psikoloji farkında olduğumuz benliğimizin ötesinde zamanda ve mekanda dikey hareketlilik olarak tanımlanmıştır. Savunucularına göre psişenin bilinç dışı diye ifade edilen sayısız katmanları bulunmaktadır. Bunlar zamansal ve mekansal katmanlar dahası zaman ve mekan ötesinde yer alan bilinç katmanlarıdır. Maslow’un doruk deneyimler ve kendini aşma kavramları bu akımın temel yapı taşlarını oluşturmuştur. Bu minvalde transpersonel psikoloji insanın yüksek potansiyelinin olduğunu ve maddi alemin ötesinde ulaşmasına imkan sağladığını savunmuştur. Ayrıca transpersonel psikolojinin insan tabiatına bakış açısı psikiyatride yaygın kabul edilen modelden daha kapsayıcıdır; insan biyolojik, psikolojik ve sosyal çevresinin dışında manevi açıdan da değerlendirilir.
Transpersonel psikolojinin araştırdığı konulardan birkaçını şu şekilde sıralamak mümkündür: Bütünleştirici bilinç, doruk deneyimler, vecd, mistik tecrübe, beni aşkınlaştırma, ruh, kozmik farkındalık, meditasyon teori ve pratikleri, ruhsal yönelimler. Transpersonel psikoloji bu konuları yalnızca dini perspektiften değerlendirmez. Çünkü bünyesinde pek çok dindar kimseyi ve dini unsuru barındırıyor olsa da amacı dini savunmak değildir. Nitekim transpersonel psikoloji kendisini tam olarak dinin üzerine konumlandırmaz. Fakat Maslow hastaların dini ve mistik tecrübelerini hiçbir psikoloji akımının tam olarak yansıtamadığını görmüştür. Maslow, insanın bütün yönleriyle kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesi gerektiğini düşünmüştür çünkü ancak bu şekilde insanın potansiyelinin ortaya çıkabileceğini savunmuştur. Psikoloji ile din arasındaki ilişkiye bu denli dikkat çekmesi de bundan kaynaklanır. Buna ek olarak büyük dini geleneklerin psikolojik içeriklerini inceleme sahasına almak da transpersonel psikologların mahareti ile gerçekleşmiştir. Çünkü Maslow’a göre insan üzerine araştırma yapılırken inançların, dinsel bağlanmaların bir kenara konulması mümkün değildir. Maslow’un “Freud sanki psikoloji ilminin hastalıklı yarısını anlatmıştır, bize ise sağlıklı diğer yarısı ile bu ilmi tamamlamak düşüyor” demesindeki sebeplerden biri de din ile psikoloji arasındaki bu bağlantının göz ardı edilmesidir.
Nihai noktada denilebilir ki dini hayatının merkezine koyan insanların psikolojisini anlamak için psikolojinin önemsenmesi gereken en önemli noktalardan biri de dindir. Transpersonel psikoloji; Psikanaliz ve Davranışçılıkla birlikte iyiden iyi arası açılan din ile psikolojinin bir ölçüde birbiriyle barışmasını, yakınlaşmasını sağlamıştır. Yaptığı şey psikolojiyi dini bir perspektiften açıklamak değil psikolojinin dini de önemsemesi gerektiğini vurgulamaktır. Bu yüzden daha kapsayıcı, bütüncül bir ekol olmuş dinin bir hastalık olduğu fikrini de belli ölçüde kırabilmiştir.
Emine Sar
Kaynakça
Mehmedoğlu, Ali Ulvi,Marmara Ü.İlahiyat Fakültesi dergisi, 2006
Uysal, Saliha, Marmara Ü. İlahiyat Fakültesi dergisi, 2006
Horozcu, Ümit, Din Psikolojisi, Rağbet yayınları, İstanbul, 2005
Merter, Mustafa https://www.youtube.com/watch?v=WV4LxCOOYH0
